Zastosowanie sedacji w zabiegach stomatologicznych
Leczenie zębów kojarzy się z nieprzyjemnymi doznaniami. Wizycie w gabinecie stomatologicznym towarzyszy strach przed bólem. Co dziesiąty człowiek odczuwa paniczny lęk uniemożliwiający leczenie stomatologiczne. Wystarczy widok igły, hałas wiertła by wywołać silną reakcję lękową. Czy można pokonać lęk niepozwalający na leczenie zębów? Postęp medycyny i farmakologii umożliwia całkowite pokonanie lęku i bólu. Sedacja jest jedną z metod pozwalających na bezpieczne pokonanie lęku i leczenie stomatologiczne.
Sedacja jest definiowana jako stan ograniczonego poziomu świadomości wywołany metodami farmakologicznymi, który pozwala pacjentowi na zachowanie reakcji stosownych do fizycznych bodźców lub poleceń słownych. Pacjent w sedacji nie odczuwa lęku, mimo że ma ograniczoną orientację i zmniejszoną zdolności koncentracji uwagi, współpracuje z wykonującym zabieg. Zachowane są odruchy obronne i wydolność oddechowa. Bardzo szybko powraca do pełna świadomości.
Lęk jest silniejszym niż ból bodźcem powodującym wystąpienie dolegliwości, szczególnie niebezpiecznych dla chorych z nadciśnieniem lub chorobą wieńcową. Niepokój ruchowy spowodowany lękiem lub wynikający z odczuwanego dyskomfortu, może być przyczyną niebezpiecznych powikłań, a nawet uniemożliwiać przeprowadzenia zabiegu. Lęk jest również dostatecznie dobrze poznanym czynnikiem modyfikującym doznania bólowe, nasilając ich subiektywne odczucie. Zastosowanie sedacji dla zniesienia lęku ma więc istotne znaczenia nie tylko dla zapewnienia komfortu pacjentowi, ale przede wszystkim ze względów bezpieczeństwa. Sedacja zwykle jest łączona ze znieczuleniem miejscowym znoszącym odczuwanie bólu. Połączenie tych dwóch składników powoduje idealny stan, w którym pacjent nie odczuwa absolutnie żadnego bólu i ma zapewniony komfort psychiczny.
Sedację do zabiegów stomatologicznych można uzyskać za pomocą różnych leków i sposobów podawania ich. Obecnie do najbardziej rozpowszechnionych należy:
- Podawanie doustnych leków uspokajających przed zabiegiem. Zwykle pacjent 30 do 60 minut przed zabiegiem otrzymuje doustny lek uspakajający. Uzyskiwany jest w ten sposób najniższy poziom sedacji. Postępowanie takie przede wszystkim nie pozwala na rozwinięcie się lęku do poziomu uniemożliwiającego kontynuowanie leczenia.
- Podawanie wziewne podtlenku azotu w trakcie trwania zabiegu. Uspokojenie uzyskuje się wdychając podtlenek azotu za pomocą specjalnej maseczki zakładanej na nos. Po krótkim czasie pacjent odczuwa przyjemne oszołomienie, istotnie obniżony jest poziom lęku i dodatkowo występuje działanie przeciwbólowe. Za pomocą podtlenku azotu uzyskiwany jest nieco niższy poziom sedacji. Ze względu na szybkość pojawiania się i ustępowania sedacji metoda jest bardzo szeroko stosowana na świecie. Nie pozwala na rozwinięcie się lęku do poziomu uniemożliwiającego kontynuowanie leczenia, wspomaga działanie środków miejscowo znieczulających.
- Podawanie leków dożylnych w ciągłym wlewie. W trakcie takiej sedacji podawane są ciągle krótko działające leki dożylne. Metoda ta zapewnia stałą kontrolę poziomu świadomości pacjenta. Umożliwia całkowite wyłączenie panicznego lęku niepozwalającego na leczenie stomatologiczne. Jest to metoda znacznie skuteczniejsza od wymienionych powyżej. Możliwe jest szybkie pogłębienie lub spłycenie sedacji w zależności od samopoczucia pacjenta i etapu zabiegu. Pacjent jest wprowadzany w sedację przed rozpoczęciem zabiegu, następnie lekarz stomatolog wykonuje znieczulenie miejscowe. Zabieg od tego momentu jest całkowicie bezbolesny. Pacjent może odczuwać dotykanie, pociąganie, ale nie odczuwa bólu. W czasie prowadzenia sedacji konieczne jest prowadzenie stałej obserwacji klinicznej i monitorowania podstawowych parametrów krążenia i oddychania (pomiar ciśnienia tętniczego skurczowego i rozkurczowego, częstości akcji serca, częstości oddechów). Monitorowanie elektrokardiograficzne, a także wartości saturacji za pomocą pulsoksymetru jest obecnie uważane za niezbędny element bezpieczeństwa nadzoru w trakcie wykonywania sedacji. Sedacja pozwala nie tylko na pokonanie lęku, lecz również znosi takie nadmierny odruch wymiotny uniemożliwiający leczenie stomatologiczne. Dodatkową zaletą jest to, że pacjent nie pamięta przebiegu zabiegu, pomimo że w trakcie był świadomy i spełniał polecenia (niepamięć wsteczna). Wrażenia z zabiegu zdumiewają samych pacjentów. Poniżej są cytowane opinie pacjentów, którzy mieli problemy z wejściem do gabinetu stomatologicznego z powodu panicznego lęku:
- „Nie zauważyłem, kiedy usunięto mi ząb.“
- „Pamiętam jak usiadłam na fotelu a potem dopiero moment, w którym mąż otworzył drzwi do mieszkania.“
Wyraźne objawy działania leków ustępują niezwykle szybko po zakończeniu sedacji. Pacjent może opuścić gabinet 5 do 30 minut po zakończeniu zabiegu pod opieką osoby dorosłej. Śladowe działanie leków używanych w czasie sedacji może utrzymywać się do 24 godzin po zabiegu.
Wskazaniami do przeprowadzenia sedacji są:
- Lęk przed leczeniem stomatologicznym niezależnie od stopnia nasilenia.
- Planowane zabiegi stomatologiczne trwające długo.
- Leczenie stomatologiczne, które musi być przeprowadzone w kilku etapach.
- Pierwsza wizyta u stomatologa dzieci (gdy musi być przeprowadzone leczenie trwające dłużej). W takim przypadku bardzo korzystne jest stosowanie podtlenku azotu.
Przeciwwskazaniem do stosowania sedacji jest stan zdrowia lub brak współpracy ze strony pacjenta. Dotyczy to dzieci niewyrażających zgody na leczenie, osób upośledzonych oraz osób z bardzo wysokim poziomem lęku uniemożliwiającym wejście do gabinetu. W takich przypadkach konieczne jest znieczulenie ogólne.
Często pomijanym działaniem „ubocznym“ sedacji jest trwałe zniesienie lęku przed stomatologiem. Istotna część pacjentów nie obawia się kolejnych wizyt u stomatologa.
Specjalista anestezjologii i intensywnej terapii.
Lek. med. Grzegorz Witer
